Samkhya-Filosofie

De Samkhya-filosofie is een van de zes orthodoxe (astika) filosofische systemen in het hindoeïsme en is ontwikkeld door de oude Indiase filosoof Kapila. Het vormt de basis voor veel van de ideeën en concepten die in het hindoeïsme worden gebruikt en heeft ook invloed gehad op andere filosofische tradities, zoals het boeddhisme en het jaïnisme.

1. Dualisme: Een van de meest opvallende kenmerken van de Samkhya-filosofie is dualisme. Het stelt dat de realiteit wordt gekenmerkt door een fundamentele dualiteit tussen twee eeuwige en onveranderlijke principes:
   • Purusha: Purusha is het zuivere bewustzijn of de spirituele ziel. Het is de individuele ziel die onveranderlijk, passief en bewust is. Purusha is de waarnemer en het bewustzijn achter alle mentale en fysieke processen maar is niet betrokken bij actie.
   • Prakriti: Prakriti vertegenwoordigt de materiële wereld en is samengesteld uit drie guna’s (kwaliteiten): sattva (zuiverheid), rajas (activiteit) en tamas (traagheid). Prakriti is verantwoordelijk voor de creatie en manifestatie van het universum, inclusief alle fysieke en mentale fenomenen.
2. Evolutie van het Universum: De Samkhya-filosofie beschrijft gedetailleerd hoe het universum evolueert uit Prakriti. Dit proces omvat de geleidelijke differentiatie van de elementen en de ontwikkeling van de zintuigen, geest en ego.
3. Bevrijding (Moksha): Het uiteindelijke doel van de Samkhya-filosofie is om bevrijding (moksha) te bereiken, wat inhoudt dat de individuele ziel (Purusha) zich bewust wordt van zijn ware aard en loskomt van de bindingen met Prakriti en de materiële wereld. Dit wordt bereikt door discriminatie, zelfkennis en het begrijpen van de fundamentele verschillen tussen Purusha en Prakriti.
4. Atheïstische Filosofie: Een interessant aspect van de Samkhya-filosofie is dat het over het algemeen als een atheïstische filosofie wordt beschouwd, omdat het geen scheppergod aanneemt zoals sommige andere filosofische systemen dat wel doen. In plaats daarvan wordt het universum gezien als een product van de natuurlijke evolutie van Prakriti.
5. Ontkenning van de Eeuwigheid van de Ziel: Hoewel Purusha eeuwig en onveranderlijk wordt beschouwd, wordt de individuele ziel (jiva) niet als eeuwig beschouwd volgens de Samkhya-filosofie. De jiva wordt gezien als een tijdelijke manifestatie van Purusha en is onderworpen aan wedergeboorte totdat het bevrijding bereikt.

In het kort stelt de Samkhya-filosofie dat het universum het resultaat is van de interactie tussen de materiële natuur (Prakriti) en het zuivere bewustzijn (Purusha). Het pad naar bevrijding ligt in het onderscheiden van deze twee en het bereiken van de kennis van de ware aard van de ziel en de materiële wereld.