De Renaissance was een invloedrijke culturele beweging die een periode van wetenschappelijke revolutie en artistieke transformatie teweegbracht, aan het begin van de moderne Europese geschiedenis. Het markeert de overgangsperiode tussen het einde van de middeleeuwen en het begin van de moderne tijd. Het is ook bekend als “Rinascimento” (in het Italiaans).
Tijdens de Renaissance werden veel gedichten niet voor publicatie geschreven; in plaats daarvan werden ze slechts in manuscriptvorm verspreid onder een relatief beperkt lezerspubliek. Dit was de oorspronkelijke circulatiemethode voor de Sonnetten van William Shakespeare, die ook de erotische gedichten schreef Venus en Adonis en De verkrachting van Lucrece.
De Middeleeuwen tot de vroegmoderne tijd
In de traditionele Europese samenlevingen op het platteland van de Middeleeuwen werden de activiteiten en houdingen van de meeste mensen bepaald door hun sociale status. Verschijnselen zoals de publieke opinie kunnen echter nog steeds worden waargenomen bij de religieuze, intellectuele en politieke elite. Religieuze disputaties, de strijd tussen pausen en het Heilige Roomse Rijk, en de dynastieke ambities van prinsen, impliceerden allemaal pogingen om te overtuigen, een aanhang te creëren en de meningen van degenen die telden op één lijn te brengen. In 1191 werd de Engelse staatsman William Longchamp, bisschop van Ely, aangevallen door zijn politieke tegenstanders omdat hij troubadours had ingehuurd om zijn verdiensten op openbare plaatsen te prijzen, zodat “mensen over hem spraken alsof zijn gelijke niet op aarde bestond”. De propagandagevechten tussen keizers en pausen werden grotendeels gevoerd door middel van preken, maar ook handgeschreven literatuur speelde een rol.
Vanaf het einde van de 13e eeuw groeide de gelederen van degenen die in controverse over de actualiteit konden worden betrokken, gestaag. Het algemene opleidingsniveau van de lekenbevolking nam geleidelijk toe. De opkomst van het humanisme in Italië leidde tot de opkomst van een groep schrijvers wiens diensten gretig werden gezocht door vorsten die ernaar streefden hun domeinen te consolideren. Sommige van deze schrijvers waren adviseurs en diplomaten; anderen werden vanwege hun retorische vaardigheden als publicist ingezet. De 16e-eeuwse Italiaanse schrijver Pietro Aretino – van wie werd gezegd dat hij beter dan alle anderen wist hoe hij moest belasteren, bedreigen en vleien – werd gezocht door zowel Karel V van Spanje als Frans I van Frankrijk. De Italiaanse politieke filosoof Niccolò Machiavelli, een tijdgenoot van Aretino, schreef dat prinsen de publieke opinie niet mogen negeren, vooral niet met betrekking tot zaken als de verdeling van ambten.
De uitvinding van het drukken van losse letters in de 15e eeuw en de protestantse Reformatie in de 16e deden het aantal mensen dat in staat was om geïnformeerde meningen over hedendaagse kwesties te houden en te uiten, verder toenemen. De Duitse priester en geleerde Maarten Luther brak met de humanisten door het gebruik van Klassiek Latijn, dat alleen begrijpelijk was voor de ontwikkelde, op te geven, en richtte zich rechtstreeks tot de massa. “Ik zal graag aan anderen de eer overlaten om grote dingen te doen,” schreef hij, “en ik zal me niet schamen om in het Duits te prediken en te schrijven voor de ongeschoolde leek.” Hoewel Luthers vijfennegentig stellingen, die in heel Europa werden verspreid ondanks dat ze tegen zijn wil werden gedrukt, van theologische aard waren, schreef hij ook over onderwerpen als de oorlog tegen de Turken, de boerenopstand en het kwaad van woeker. Zijn scheldende stijl en de kritiek die hij ontving van zijn vele tegenstanders, zowel leken als geestelijken, droegen bij aan de vorming van grotere en grotere groepen met meningen over belangrijke zaken van de dag.
(Arezzo, 20 april 1492 – Venetië, 21 oktober 1556)
Pietro Aretino, Italiaanse dichter, prozaschrijver en toneelschrijver die in zijn tijd in heel Europa beroemd was vanwege zijn gedurfde en brutale literaire aanvallen op de machtige. Zijn vurige brieven en dialogen zijn van groot biografisch en actueel belang.
Boccaccio
Giovanni Boccaccio (1313-1375) schreef de Decamerone, een verzameling van 100 novellen, geconstrueerd als raamverhaal. De verhalen worden verteld door een groep mannen en vrouwen, die zich in 1348 hebben teruggetrokken in een villa in de buurt van Florence om te ontsnappen aan de pest. De stijl van Boccaccio neigt naar de imitatie van het Latijn, maar met hem nam Italiaans proza voor het eerst de vorm aan van doorwrochte, verfijnde vertelkunst. De ruwheid van de oudere fabliaux maakt bij hem plaats voor het zorgvuldige en gewetensvolle werk van een geest die gevoel heeft voor al wat mooi is, iemand die de klassieke auteurs heeft bestudeerd, en die ernaar streeft om ze zoveel mogelijk na te bootsen. Bovendien is Boccaccio in de Decamerone een scherp observator van menselijke karakters en passies. Daarin ligt zijn grootste vernieuwing.